تجارت در قالب ها یا ظرف های متنوعی قابل انجام است ؛ انفرادی ،شرکت فاقد شخصیت حقوقی یا اصطلاحاَ شرکت مدنی و شرکت دارای شخصیت حقوقی یا اصطلاحاَ شرکت تجاری. شخصی که می خواهد آغاز به تجارت کند ، طبیعتاَ سوالاتی در زمینه قالب یا ظرف اشتغال به تجارت دارد. از جمله اینکه :
_ کدام شرکت را برای ثبت انتخاب کنم ؟ خصوصیات هر یک از این شرکت ها چیست ؟
_ آیا از میان قالب های پیش ساخته قانونی، حق انتخاب دارم ؟
پاسخ به این پرسش های مقدماتی ، طی این مقاله مورد بحث قرار خواهد گرفت. لطفاَ ما را تا انتهای این مقاله همراهی بفرمایید.
- انواع شرکت تجاری
قانون تجارت ایران در ماده 20، شرکت های تجاری را بر 7 قسم و به شرح ذیل احصاء نموده است :
1.شرکت های سهامی ( به موجب ماده 4 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب 24/12/1347 شرکت سهامی به دو نوع شرکت سهامی عام و خاص تقسیم می شود.)
2.شرکت تضامنی
3.شرکت با مسئولیت محدود
4.شرکت مختلط غیر سهامی
5.شرکت مختلط سهامی
6.شرکت نسبی
7.شرکت تعاونی تولید و مصرف
علت تنوع و تعدد شرکت ها صرفاَ یک ضرورت اجتماعی و تجاری است. بنابراین ، ضروریات اجتماعی و هدف موسسین و نوع امتیازاتی که در تشکیل شرکت های تجاری مد نظر بوده است منجر به تشکیل شرکت های گوناگون شده است. حال ممکن است این سوال مطرح شود که آیا از میان قالب های پیش ساخته ی قانونی حق انتخاب داریم ؟
رفتار منطقی مقنن ایجاب می کند که از صدور فرامین غیرضروری خودداری نموده و جز در صورت وجود دلایل محکم ، آزادی اشخاص در انتخاب قالب مناسب برای امر تجارت را محترم شمارد. اهم آنکه ممکن است مقنن را به اعمال محدودیت هایی وا دارد از این قرار است :
_ حفظ حقوق معامله گران با تاجر ،
_ حفظ حقوق شرکای کم سرمایه در قالب های مشارکتی
_ تسهیل نظارت دولت بر امر تجارت
ابزارهای مقنن جهت استفاده از قالب های تعیین شده در قانون تجارت به قرار ذیل است :
_ عدم اعطای مجوز فعالیت ، مانند آنکه مجوز فعالیت صرافی فقط به شرکت تضامنی داده شود؛
_ ممانعت از تشکیل قالبی که مطلوب مقنن نیست مانند آنکه مرجع ثبت شرکت های تجاری به استناد قانون ، از تشکیل شرکت با مسئولیت محدود با موضوع فعالیت بانکداری خودداری نماید ،
_ ایجاد آثار حقوقی نامطلوب و تنبیهی برای عدم رعایت محدودیت های قانونی ، مانند آنکه تجارت در قالب موسسه غیرتجاری ، موجب مسئولیت تضامنی همه شرکای آن موسسه گردد.
در ادامه ، جهت تصریح در انتخاب درست انتخاب قالب شرکت ، به بررسی ویژگی هاو خصوصیات هر یک از شرکت ها می پردازیم.
1. شرکت تضامنی
این شرکت از حداقل دو نفر شریک تشکیل می شود که شریک ضامن خوانده می شوند. ویژگی تعهد این شرکا این است که هریک از آنان مسئول پرداخت تمام طلب شرکت در مقابل طلبکاران است و مسئولیتش به آورده ای که به شرکت آورده ، محدود نمی شود. هرگاه طلبکاران شرکت نتوانند با مراجعه به شرکت ، طلب خود را دریافت دارند می توانند پس از انحلال شرکت به شریک مراجعه کنند . شریک باید از دارایی شخصی خود طلب طلبکاران را بپردازد.
2. شرکت نسبی
شرکت نسبی از جنبه های مختلف نظیر شرکت تضامنی است ؛ ولی برخلاف شرکت اخیر ، مسئولیت شرکای شرکت به نسبت مالکیت آن ها در سرمایه شرکت تعیین می شود. برای مثال، هرگاه شرکت ، سه نفر شریک داشته باشد و هر یک از شرکاء ، مالک یک سوم سرمایه شریک باشند، هر شریکی باید یک سوم از طلب طلبکاران شرکت را بپردازد. اگر طلبکاران به شرکت مراجعه کنند و شرکت قادر به پرداخت تمامی دیون خود به طلبکاران نباشد، طلبکاران می توانند بقیه طلب خود از شرکت را از شرکا بگیرند؛ اما چون مسئولیت شرکا تضامنی نیست ، طلبکاران فقط یک سوم از مطالبات خود را از هر شریک می گیرند و برای دوسوم دیگر باید به دو شریک دیگر مراجعه کنند. برای نمونه ، اگر سرمایه شرکت 900 هزار ریال و سهم الشرکه هر شریک 300 هزار ریال باشد، هر گاه دارایی شرکت حین تقاضای طلبکاران فقط 900 هزار ریال ، اما طلب طلبکاران 1200000 ریال باشد، طلبکاران بابت 300 هزار ریال باقی مانده از طلب خود – که شرکت قادر به پرداخت آن نبوده است – می توانند به هر شریک فقط تا سقف 100 هزار ریال مراجعه کنند که این مقدار را هر شریک باید از دارایی شخصی خود پرداخت کند. قانونگذار ایران مقررات راجع به شرکت نسبی را از مقررات شرکت مدنی و اصول حقوق اسلامی اقتباس کرده است و در حقوق اروپایی نمی توان برای آن شرکتی مشابه نام برد.
3. شرکت با مسئولیت محدود
شرکت با مسئولیت محدود یکی دیگر از شرکت های سرمایه است و در آن مانند دو شرکت سرمایه دیگر ( شرکت های سهامی عام و خاص ) ، مسئولیت شرکا در برابر طلبکاران شرکت ، محدود به میزان سرمایه ای است که در شرکت دارند و جوابگوی طلب طلبکاران شرکت ، فقط دارایی شرکت است.
شرکت با مسئولیت محدود ، بین دو یا چند نفر برای انجام امور تجاری تشکیل می شود. در اسم شرکت باید عبارت ” با مسئولیت محدود ” حتماَ قید شود ، در غیر این صورت به تصریح قانون تجارت ، در مقابل اشخاص ثالث ، شرکت تضامنی محسوب خواهند شد و در نتیجه شرکای شرکت در برابر بدهی های آن متضامناَ مسئول خواهند بود. ضمناَ اسم هیچ کدام از شرکا نباید به همراه نام شرکت آورده شود والا شریکی که اسم او قید شده است ، در مقابل اشخاص ثالث ، حکم شریک ضامن در شرکت تضامنی را خواهد داشت.
سرمایه شرکا ممکن است نقدی یا غیر نقدی باشد و لازم است که تمام سرمایه نقدی پرداخت شود و تمام سهم الشرکه غیر نقدی قیمت گذاری و تسلیم شود. سرمایه شرکت با مسئولیت محدود را نمی توان به سهام تقسیم کرد ؛ همچنین سهم الشرکه شرکا را نیز نمی توان به شکل اوراق تجاری قابل انتقال درآورد. سهم الشرکه قابل انتقال به غیر نیست ، مگر با رضایت عده ای از شرکا که لااقل سه چهارم سرمایه متعلق به آن ها باشد و اکثریت عددی نیز داشته باشند ؛ و انتقال وقتی واجد اعتبار است که به موجب سند رسمی صورت گیرد. اداره امور شرکت بر عهده مدیر یا مدیرانی است که شرکا آن ها را از بین خود یا از خارج، برای مدت محدود یا نامحدود انتخاب می کنند. هر یک از شرکا به نسبت سهم الشرکه ای که در شرکت دارد ، دارای رای است ؛ مگر اینکه اساسنامه ، ترتیب دیگری پیش بینی کرده باشد. تقسیم منافع شرکت بین شرکا به نسبت سرمایه آن هاست ؛ مگر اینکه اساسنامه مقررات دیگری را در این باره تعیین کرده باشد. برای شرکت با مسئولیت محدود ، هر گاه تعداد شرکای آن دوازده نفر یا کمتر باشند ، بازرسی پیش بینی نشده است ، ولی اگر تعداد شرکا سیزده نفر یا بیشتر باشد ، هیئتی به نام هیئت نظار ، مرکب از سه نفر عضو تشکیل می شود. مدت عضویت در هیئت نظار یک سال است.
4. شرکت سهامی خاص
این شرکت از حداقل سه شریک تشکیل می شود و ویژگی بارزش این است که صاحبان سرمایه، که به سهامدار تعبیر می شوند، دارای اوراق سهم هستند نه اینکه مانند شرکت های پیش گفته ، سهم الشرکه داشته باشند. در این نوع شرکت ، سرمایه به سهام مساوی تقسیم شده و هر شریک مالک تعدادی از این سهام است. فرض کنیم سرمایه شرکتی که از سه سهامدار تشکیل شده ، بالغ بر 900 هزار ریال باشد و هر یک از آن ها یک سوم این مبلغ را به شرکت آورده باشند و سررمایه شرکت نیز به 900 سهام 1000 ریالی تقسیم شده باشد. در چنین صورتی، هر یک از شرکا ، مالک 300 سهم است و می تواند تعدادی از آن ها را به کسانی که می خواهد منتقل کند. علی الاصول، این انتقال آزاد است و این امر، از دیگر خصایص عمده شرکت سهامی خاص به شمار می رود. شرکت سهامی خاص دو ویژگی دیگر نیز دارد. اول اینکه ، در آن مسئولیت سهامداران محدود به مقدار سهام آن هاست، چیزی که در مورد شرکت با مسئولیت محدود نیز صادق است ، دوم اینکه موسسات شرکت ، یعنی شرکای اولیه آن ، نمی توانند با پذیره نویسی ، یعنی با مراجعه به عموم مردم، سرمایه شرکت را تامین کنند و آورندگان سرمایه فقط خود موسسان هستند.
5. شرکت سهامی عام
آنچه در مورد شرکت سهامی خاص گفته شد، در مورد شرکت سهامی عام نیز صادق است ، جز اینکه اولاَ در این نوع شرکت ، سهامداران باید لااقل پنج نفر باشند ؛ ثانیاَ موسسان می توانند برای تشکیل سرمایه شرکت ، با انتشار اوراق پذیره نویسی ، اشخاص ثالث را در تامین سرمایه سهیم کنند.
6. شرکت مختلط سهامی
شرکت مختلط سهامی، شرکتی است که تحت اسم مخصوصی، بین یک عده شرکای سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل می شود. شرکای سهامی کسانی هستند که سرمایه آن ها به صورت سهام متساوی القیمه درآمده و مسئولیت آن ها تا میزان سرمایه ای است که در شرکت دارند. شریک ضامن کسی است که سرمایه او به صورت سهام درنیامده و مسئول کلیه بدهی هایی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود. در صورت تعدد شریک ضامن ، مسئولیت آن ها در مقابل طلبکاران شرکت و روابط آن ها با یکدیگر تابع مقررات شرکت تضامنی خواهد بود.
در نام شرکت باید عبارت ” شرکت مختلط ” و لااقل اسم یکی از شرکای ضامن قید شود. بهتر است کلمه ” سهامی ” نیز در آن ذکر شود تا تمیز آن در بادی امر از شرکت مختلط دیگر ممکن باشد.
مدیریت شرکت مختلط سهامی، مخصوص به شریک یا شرکای ضامن است که می توانند خود ، مدیریت را بر عهده بگیرند و یا شخص یا اشخاص دیگری به عنوان مدیر شرکت تعیین کنند. در هر یک از شرکت های مختلط سهامی، هیئت نظار مرکب از لااقل سه نفر وجود دارد. اعضای هیئت باید از شرکا باشند و انتخاب آن ها با مجمع عمومی شرکاست. ترتیب انتخاب هیئت نظار و مدت آن در اساسنامه تعیین می شود و در هر حال اولین هیئت نظار برای یک سال انتخاب خواهد شد.
اعضای هیئت نظار دفاتر و صندوق و کلیه اسناد شرکت را بررسی و همه ساله گزارشی به مجمع عمومی تسلیم می کنند. هیئت نظار می تواند شرکای شرکت را برای تشکیل مجمع عمومی دعوت کند. می توان گفت که تعداد شرکای شرکت مختلط سهامی حداقل باید 4 نفر باشد ؛ زیرا بنا بر آنچه گفته شد ، در شرکت مختلط سهامی حداقل وجود سه نفر از شرکا برای عضویت در هیئت نظار و یک نفر شریک ضامن برای مدیریت لازم است و طبق اصول کلی، مدیر شرکت نمی تواند عضو هیئت نظار که سمت بازرسی شرکت را دارد باشد.
7. شرکت مختلط غیر سهامی
شرکت مختلط غیر سهامی، شرکتی است که برای امور تجاری، در تحت اسم مخصوصی، بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود ، بدون انتشار سهام تشکیل می شود. شریک ضامن مسئول کلیه بدهی هایی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود. شریک با مسئولیت محدود کسی است که مسئولیت او فقط تا میزان سرمایه ای است که در شرکت دارد.
در نام شرکت باید ” شرکت مختلط ” و لااقل اسم یکی از شرکای ضامن قید شود. بهتر است کلمه ” غیر سهامی ” نیز در آن ذکر شود تا تمیز آن از شرکت مختلط دیگر آسان باشد.
هر گاه شریک ضامن بیش از یک نفر باشد ، مسئولیت آن ها در مقابل طلبکاران شرکت و روابط آن ها با یکدیگر ، تابع مقررات راجع به شرکت تضامنی خواهد بود. مدیریت شرکت مختلط غیر سهامی، مانند شرکت مختلط سهامی به عهده شریک یا شرکای ضامن است که می توانند مدیر یا مدیرانی برای شرکت تعیین کنند یا خود شخصاَ مدیریت شرکت را عهده دار شوند. تشکیل شرکت مختلط غیر سهامی، با دو نفر شریک ممکن است ؛ زیرا همان طور که در بالا گفته شد ، برای تشکیل آن یک نفر شریک ضامن و یک نفر شریک با مسئولیت محدود می تواند کافی باشد.
8. شرکت تعاونی
شرکت تعاونی شرکتی است از اشخاص حقیقی یا حقوقی که به منظوررفع نیازمندی های مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضا از طریق خودیاری و کمک متقابل و همکاری آنان ، موافق اصولی که در این قانون مصرح است، تشکیل می شود.
همان طور که در مقالات پیشین توضیح داده شد، شرکت های تعاونی الزاماَ شرکت تجاری نیستند ، بلکه اگر موضوع آن تجاری نباشد، شرکت تجاری محسوب نمی شوند. این شرکت ها انحصاراَ تابع قانون بخش تعاونی ( مصوب 1370) هستند و تنها تصفیه آن ها تابع مقررات تصفیه در قانون تجارت است. ( تبصره 1 ماده 54 قانون 1370).
حداقل تعداد اعضا در شرکت تعاونی هفت نفر است و مسئولیت اعضا محدود به میزان سهامی است که از سرمایه شرکت خریداری یا تعهد نموده است. سرمایه شرکت نامحدود و سهام آن بانام است. نقل و انتقال سهام به غیرعضو مجاز نیست. شرط عضویت در شرکت تعاونی، خرید و پرداخت تمام بهای لااقل یک سهم می باشد..
این هشت نوع شرکت ، شرکت های تجاری مهم هستند ؛ اما تنها شرکت هایی نیستند که در عمل موجودند. در حال حاضر، به انواع شرکت ها روز به روز افزوده می شود که بر حسب موضوع و فعالیت، ثابت یا ثابت نبودن سرمایه شان ، و یا برحسب سهیم بودن دولت در سرمایه آن ها و نسبت این شراکت ، قواعد راجع به آن ها متفاوت است. مع ذلک باید توجه داشت که هرچند این شرکت ها گوناگون اند، قالب های عمده آن ها، در واقع همان قالب هایی است که قانون تجارت تهیه کرده است.
البته اقتباس فعالان تجاری از قالب شرکت سهامی بیش از قالب های دیگر است.
سوالات خود را از ما بپرسید.
کارشناسان مجرب ثبت شرکت نیک ، با افتخار آماده ی پاسخگویی به سوالات شما عزیزان می باشند.