شرکت تعاونی که از جمله شرکت های کمیتی است در جهت تحقق اهداف اقتصادی جمهوری اسلامی ایران نقش موثری داشته است که این امر موجب توجه زیادی از جانب دولت در دوره های مختلف گردیده است و همین توجه تقسیم بندی های متعددی را ایجاد نموده است :
انواع شرکت تعاونی از دید قانون تجارت :
بند هفتم ماده 20 قانون تجارت مصوب 1311 شرکت تعاونی را به دو دسته شرکت تعاونی تولید و شرکت تعاونی مصرف نموده است که در این راستا قانون تجارت شرکت های مذکور را این چنین تعریف نموده است :
- شرکت تعاونی تولید
شرکتی است که بین عده ای از ارباب حرف تشکیل می شود و شرکاء مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیا یا اجناس به کار می برند.
- شرکت تعاونی مصرف
شرکتی است که برای مقاصد ذیل تشکیل می شود :
1. فروش اجناس لازمه برای مصارف زندگانی اعم از این که اجناس مزبوره را شرکاء ایجاد کرده یا خریده باشند.
2. تقسیم نفع و ضرر بین شرکاء به نسبت خرید هر یک از آن ها .
با تصویب قانون شرکت های تعاونی در سال 1350 قانونگذار بنا بر نیازهای موجود به تعاونی های دیگری اشاره کرده است از جمله شرکت تعاونی کشاورزی و روستایی ، شرکت تعاونی صیادان ، شرکت تعاونی مصرف کنندگان ، شرکت تعاونی مسکن ، شرکت تعاونی اعتبار ، شرکت تعاونی آموزشگاه ها ، شرکت تعاونی کار ، شرکت تعاونی صاحبان حرفه ها و صنایع دستی و شرکت تعاونی صنایع کوچک و تهیه و توزیع و صاحبان مشاغل آزاد .
با تصویب قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی در سال 1370 نوع سومی از شرکت تعاونی که مشهود به تعاونی های توزیعی است مورد اشاره قانونگذار قرار گرفت که علی الظاهر خارج از مصادیق بند 7 ماده 20 قانون تجارت است یا به عبارتی شرکت تجاری محسوب نمی گردد. تعاونی های توزیع عبارتند از تعاونی هایی که نیاز مشاغل تولیدی و یا مصرف کنندگان عضو خود را در چهارچوب مصالح عمومی و به منظور کاهش هزینه ها و قیمت ها تامین می نمایند.
تقسیم بندی شرکت های تعاونی طبق قانون شرکت های تعاونی :
در تبصره ماده 27 قانون یاد شده قانونگذار تاکید داشته است تعاونی های توزیع مربوط به تامین کالا و مسکن و سایر نیازمندی های روستاییان و عشایر و کارگران و کارمندان از نظر گرفتن سهمیه کالا و حمایت های دولتی و بانکی سایر حمایت های مربوط به امور تهیه و توزیع اولویت دارند. پس این نوع سوم از تعاونی ها پشتیبان تعاونی های تولید و مصرف موضوع بند 7 ماده 20 قانون تجارت است. بنابراین شرکت های تعاونی را از نظر علمی به سه بخش تقسیم می کنیم :
- شرکت تعاونی تولید
شرکت تعاونی تولید مطابق ماده 26 قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی شامل تعاونی هایی است که در امور مربوط به کشاورزی ، دامداری ، دامپروری ، پرورش و صید ماهی ، شیلات ، صنعت ، معدن ، عمران شهری و روستایی و عشایری و مانند این ها فعالیت می نمایند.
- شرکت تعاونی مصرف
شرکت تعاونی مصرف مطابق ماده 79 قانون شرکت های تعاونی برای تهیه انواع کالاهای مصرفی به منظور تامین نیازمندی های اعضا و خانواده های آنان همچنین برای انجام تمام یا قسمتی از خدمات ذیل و امثال آن نشکیل می شود :
1. تهیه آب مشروب
2. تامین وسایل توزیع گاز
3. تامین وسایل توزیع برق
4. خدمات بهداشتی و درمانی
5. تدارک وسایل حمل و نقل
6. ایجاد باشگاه ها و رستوران ها
7. تاسیس انواع آموزشگاه ها
- شرکت تعاونی توزیعی
شرکت های تعاونی توزیعی با دو هدف اصلی به وجود آمده است . اول رفع نیاز مشاغل تولیدی یا مصرفی است که به عبارتی پشتیان آن ها تلقی می گردد. دوم رفع نیازمندی های روستاییان ، عشایر و کارگران و کارمندان از نظر گرفتن سهمیه کالا و حمایت های دولتی و بانکی.
قانونگذار قطع نظر از تقسیم بندی ارائه شده به نوع دیگری از شرکت تعاونی که سرمایه اعضاء به صورت سهام یا قطعات سهام درآمده اشاره نموده است. البته این نوع شرکت از نظر علمی اثری در تقسیم بندی ندارد یعنی انواع شرکت های تعاونی و با شغل های متنوع می توانند تحت شرکت سهامی درآیند چنانچه ماده 194 قانون تجارت مصوب 1311 چنین تاکید نموده است :
در صورتی که شرکت تعاونی تولید یا مصرف مطابق اصول شرکت سهامی تشکیل شود حداقل سهام یا قطعات سهام ده ریال خواهد بود و هیچ یک از شرکاء نمی توانند در مجمع عمومی بیش از یک رای داشته باشد. ”
از مفاد ماده 194 قانون تجارت چنین مستفاد می شود که تشکیل شرکت تعاونی به صورت سهامی تاثیری بر انواع شرکت ها ندارد چنانچه تاکید نموده است ” شرکت های تولید و مصرف در صورتی که مطابق اصول شرکت سهامی تشکیل شود ” این بدان معنا است که هر نوع از انواع شرکت تعاونی می توانند به صورت سهامی عام تشکیل گردند که در این صورت تایع مقررات خاص خود هستند.
امروزه واژه هایی چون تعاونی چند منظوره یا تک منظوره یا تعاونی بزرگ و کوچک ، تعاونی عام و خاص که برگرفته از تئوری های حقوقی و عرف و رویه اداری دستگاه های دولتی همچون وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی است و هدف از ذکر این عناوین تسهیل کار تعاونی ها در روند اجرایی است و نافی تقسیم بندی علمی تعاونی ها نمی باشد.
قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم در بند 9 ماده 1 شرکت های تعاونی سهامی عام را چنین تعریف نموده است :
نوعی شرکت سهامی عام است که با رعایت قانون تجارت و محدودیت های مذکور در این قانون تشکیل شده باشد .
همچنین قانون یاد شده در بند 10 ماده 1 شرکت های تعاونی فراگیر را چنین آورده است :
نوعی تعاونی متعارف یا سهامی عام است که برای فقر زدایی از سه دهک پایین درآمدی تشکیل می شود. عضویت سایر افراد در این تعاونی آزاد است ولی در بدو تشکیل حداقل هفتاد درصد (70%) اعضاء آن باید از دهک پایین درآمدی باشند.
- شرکت های تعاونی چند منظوره
شرکتی است که تمام یا بخشی از چند هدف و موضوع فعالیت مختلف مرتبط و غیرمرتبط با یکدیگر را با هم در اهداف و موضوع فعالیت خود منظور کند. اگر هر یک از انواع شرکت های تعاونی برای نیل به اهداف و موضوع فعالیت اصلی خود دست بزند در این صورت تعاونی چند منظوره محسوب نخواهد شد. برای مثال یک شرکت تعاونی مصرف کارمندی می تواند به منظور تامین نیازمندی های مشترک اعضای خود اقدام به فعالیت متعددی کند بدون این که چند منظوره به حساب آید اما اگر به فعالیت های مسکن ، اعتبار و تولید غیرمرتبط با نیاز اعضاء بپردازد چند منظوره محسوب است. در تعاونی های چند منظوره اصولاَ عضویت برای همه آزاد است و حتی داشتن عضو غیرشاغل مجاز است اما هیات مدیره و مدیر عامل حتماَ باید از میان اعضاء شاغل انتخاب گردند.
- شرکت های تعاونی فرا استانی
شرکت های تعاونی فرا استانی شرکت هایی هستند که حوزه پذیرش عضو در آن ها بیش از یک استان باشد یا به عبارتی شرکت هایی هستند که تعداد اعضای آن ها بیش از 500 عضو باشد که می توانند با رعایت دستورالعمل های مربوطه مجامع عمومی خود را به صورت دو مرحله ای برگزار کنند اگرچه در اساسنامه اینگونه شرکت ها درج نگردیده باشد.
سوالات خود را از ما بپرسید.
مشاورین ثبت نیک ، از نخستین گام های ثبت شرکت همراه و مشاور شما خواهند بود.